Bạn thân mến,

Khi nghe nói đến từ “nặc danh”, có thể lắm bạn sẽ liên tưởng đến những lá thư nặc danh có ý tố cáo hay đe dọa, những cuộc điện thoại tống tiền hay những hành vi khủng bố trong đêm tối của những nhóm đòi nợ thuê như tạt sơn, đổ máu thú vật hay rác rưởi hôi thối vào nhà nạn nhân. Lẽ thường, những hành vi đó được thực hiện nặc danh – người thực hiện luôn muốn giấu mặt. Những hành động như vậy ít nhiều bị coi là có tính tội phạm.

“Văn hóa” nặc danh ngụ ý rằng trong thời đại toàn cầu hóa và bùng nổ truyền thông như hiện nay, tình trạng nặc danh len lỏi vào cuộc sống của nhiều người, và thương thay nơi nhà tu, tình trạng ấy cũng lại ít nhiều xuất hiện dưới những hình thức khác nhau; nó cũng được người tu sĩ đón nhận một cách “vô tư” như một thứ “văn hóa”. Hay nói cách khác, tu sĩ ngày nay cũng lắm khi khó lòng cưỡng lại cám dỗ của truyền thông, họ để mình tham gia và hòa mình vào một đám đông như trong một phong trào hay một sự kiện, ở đó một đàng họ họa theo những trào lưu tư tưởng và thực hành, những khuynh hướng thời đại mà họ yêu thích mặc cho những điều đó trái ngược với những giá trị mà mình đã được biết đến; đàng khác họ lại dùng chính sự xa lạ, vô danh trong đám đông như “lá chắn” cho những dự định hay những hành vi sai trái. Bên cạnh đó, ngày nay sự hình thành các “cộng đồng mạng” cũng trở nên rất phổ biến, nơi mà họ có thể dễ dàng bị lôi cuốn theo ảnh hưởng của đám đông: sự định hướng về tư tưởng và cảm xúc.

Trước vấn nạn đó, qua những dòng này, như muốn chuyển đến bạn-người bạn đường cùng một tên gọi tu sĩ- người bạn trẻ của một dân tộc quật cường với lời nhắn nhủ: mỗi người có phẩm giá riêng của mình; tất cả chúng ta được mời gọi sống và hoàn thiện phẩm giá con người từng ngày (Mt 5,48) để xứng đáng là “hình ảnh của Thiên Chúa”, đồng thời biết nhìn nhận cùng một phẩm giá đó nơi người khác. Như vậy, mỗi bạn thực sự có trách nhiệm giáo dục chính mình trước sự tấn công “ngọt ngào” của “văn hóa” nặc danh. Bạn hãy nhớ rằng mỗi người sống cuộc đời của mình. Chúng ta không suy nghĩ, nói và hành động theo cảm xúc của đám đông, hoặc sự ảnh hưởng tiêu cực của một vài cá nhân. Chúng ta cũng không thể trưởng thành nhân cách và xác định căn tính của mình nhờ một tâm thức ẩn mình – vô danh hay nặc danh – trong một loại đám đông nào đó.

Sự nặc danh ngày càng trở nên thịnh hành trong nhiều khía cạnh của đời sống, ví dụ thư điện tử nặc danh (email), điện thoại nặc danh, lập những tên ảo trên mạng xã hội (nick ảo), đến sự vô danh giữa những môi trường văn hóa xa lạ, sự tham gia một sự kiện xã hội, các nhóm hay phong trào. Tuy nhiên, trong giới hạn để nhắm đến, chúng ta tìm hiểu một trong những hình thức khá phổ biến ngày nay của “văn hóa” nặc danh, đó là nặc danh trong đám đông.

Nặc danh trong đám đông ngụ ý về tình trạng một cá nhân, bị hay được “hòa mình” vào trong một đám đông, mất dần ý thức cá nhân và sự tự chủ trong việc kiểm soát các hành vi, lời nói,tư tưởng và phai mờ căn tính cá nhân do sự ảnh hưởng của những gợi ý, định hướng, tinh thần và cảm xúc của đám đông.

Không ai có thể phủ nhận rằng truyền thông, cách riêng là các nền tảng mạng xã hội, có nhiều mặt tích cực và xây dựng. Tuy nhiên, chúng ta sẽ nói đến một khía cạnh khác của nó. Truyền thông mạng cũng hình thành nên một dạng “đám đông”. Trong đó bạn dễ dàng tham gia như một thành viên, cảm thấy bị cuốn hút và hành động như một “thói quen”: “mở” điện thoại hay máy tính, chia sẻ ý kiến và cảm xúc của mình không do dự. Như thế, càng ngày ý thức, sự tự chủ cá nhân càng trở nên lệ thuộc. Bạn không làm chủ được thời gian sử dụng mạng (online) cũng như ý thức cá nhân và ý chí tự do của mình trong suy nghĩ và quyết định hành vi. Như thế cũng được coi là nặc danh trong đám đông. Điều nguy hiểm là các bạn chỉ việc mở điện thoại, ipad hay vi tính là có thể tham gia vào cộng đồng mạng bằng việc nhấn (click), ở đó, bạn chẳng thấy khó khăn gì trong việc bày tỏ ý kiến của mình qua vài ký tự vắn tắt theo kiểu “công dân mạng” thường dùng, hay chọn một biểu tượng nào đó để bày tỏ ý kiến như 👍, 👎,… – yêu thích, phản đối,… Tổng số người xem (views), bao nhiêu người thích (like), hoặc số lượng bình luận (comments) cách tích cực hay tiêu cực, sẽ trở thành tiêu chuẩn để “thần tượng” hay “lên đồng” tập thể về một cá nhân hoặc một sự kiện nào đó; trái lại, nó cũng có thể trở thành bản án sau cùng của một phiên tòa nhiều khi là vội vã, bất công và bất nhân đối với một con người.

Chúng ta không chỉ đề cập ở đây về những kết quả tích cực hay tiêu cực do những cộng đồng mạng mang lại cho xã hội nói chung và cá nhân ai đó nói riêng. Có một thực tế đáng lo ngại là trên cộng đồng mạng ấy, đôi khi một điều được rất nhiều bạn đánh dấu “thích” (like) hay được nhiều người đăng ký (subscribers), theo dõi (followed), lại là những điều kém giá trị nhân văn, thậm chí là những điều xem ra sai trái một cách khách quan về chuẩn mực đạo đức hay truyền thống. Ví dụ, một tay chơi bời lêu lổng, hay tay giang hồ xăm trổ đầy mình như HHH., KB, dạy “đạo lý” cho giới trẻ bằng thứ ngôn từ thô lỗ, tục tằn, lại trở thành những YouTuber nổi tiếng với số lượng người yêu thích và theo dõi lên đến hàng triệu. Trái lại, một sự kiện nhỏ, một hành vi, lời nói có tính cá nhân của một diễn viên, một MC truyền hình hay một linh mục, tu sĩ, mau chóng được đưa vào xét xử nơi “diễn đàn mạng”. Ai cũng có thể cho mình quyền tự do lên tiếng, có khi như những ông “thầy đời” giảng dạy sự hơn thiệt, như một quan tòa khắc nghiệt, hoặc cũng có khi như những tay “kiếm khách” lạnh lùng sẵn sàng ra tay tiêu diệt.

Như vậy, chúng ta có thể so sánh sự nặc danh trong đám đông ấy cũng giống như một đám cháy lớn, lan rất nhanh, hay giống một phiên tòa xét xử vội vã, mờ ám, nơi mà ai cũng có thể thấy thấp thoáng hình bóng của mình, nhưng thực sự có rất ít người ý thức về sự cộng tác, tham gia của mình trong việc làm lan tỏa đám cháy, hay trong việc xét xử bất công cho người khác. Điều này gợi đến những cách hành xử vô trách nhiệm và đầy bạo lực, bất công trong những cuộc đấu tố, những hình thức “đánh hội đồng” một cá nhân hay tập thể nào, dẫn đến sự truất phế quyền lực, hủy hoại thanh danh sự nghiệp, ảnh hưởng đến ơn gọi hay mạnh mẽ hơn là chính cả mạng sống con người một cách chóng vánh.

Có điều lạ là ít ai thấy trách nhiệm cá nhân của mình trong việc đã tham gia vào những “phiên tòa” bất công đó. Bạn chỉ ném một hòn đá ư? Bạn chỉ giơ lên một cánh tay đầy giận dữ, hay buông những lời lăng mạ như “người qua kẻ lại” đã làm với Chúa Giêsu khi Người bị đóng đinh trên thập giá (x. Mc 15,29)? Hãy nhớ rằng nhiều cánh tay giơ lên trước dinh Phi-la-tô đã kết thành bản án tử bất công cho Chúa Giêsu; nhiều hòn đá được ném vào thánh Stê-pha-nô đã cướp đi mạng sống của một chứng nhân Tin Mừng. Điều đó nhắc nhở chúng ta rằng trong mọi suy tính cũng như hành động, dù bị lèo lái về ý thức hay bị ảnh hưởng cảm xúc đám đông, chúng ta vẫn phải có trách nhiệm cá nhân trong các lời nói và hành vi của mình.

Bạn thân mến, một thứ “văn hóa” nặc danh như vậy đang thực sự đe dọa sự tự lập, tự chủ và trưởng thành nhân cách đời tu cũng như đời thường của bạn; nó cũng đe dọa các mối tương quan xã hội hay giao tế khác. Khi bạn tham gia vào một đám đông, dù đấy là đám đông vật lý-tâm lý hay đám đông trên mạng xã hội, bạn dễ bị lèo lái bởi cảm xúc tập thể hay những luồng gợi ý có chủ đích, bạn mất dần ý thức và trách nhiệm cá nhân trong những suy nghĩ, lời nói và hành động, nguy cơ dẫn đến sự thiếu bao dung hay là cố thủ trong cái nhìn hạn hẹp của bản thân.

Rồi đây, bạn sẽ sống thế nào khi phải tham gia vào những đám đông như vậy? Hay nói cách khác, bạn có thể trang bị cho mình điều gì để có thể sống, như điều mà Chúa Giêsu nói về các môn đệ, ở giữa thế gian nhưng không thuộc về thế gian? (x. Ga 17,12-14).

Thiết nghĩ để chuẩn bị cho việc có thể đương đầu với “văn hóa” này, chúng ta nên chăng “xuất phát lại từ Đức Kitô” để tìm lại ý nghĩa của những “giá trị” trong con người, đó là lương tâm và ý chí tự do. Chính lương tâm và ý chí tự do hiện diện như dấu chỉ rõ ràng rằng mỗi người mang trong mình hình ảnh của Thiên Chúa. Như vậy, khi sống chân thành với lương tâm và hành xử như những con người tự do, bạn đang làm mới lại hình ảnh của Thiên Chúa nơi chính mình, điều đã bị làm cho mờ nhạt bởi tội lỗi và dục vọng; nhờ đó, mỗi người sẽ biết cách sống cuộc sống của mình trong sự tôn trọng người khác, chúng mình sẽ giữ được căn tính cùng sự tự chủ cá nhân khi phải sống và làm việc với người khác. Đàng khác, nhờ sự giáo dục lương tâm và ý chí tự do, mỗi người có thể đón nhận, cùng lan tỏa tinh thần và lối sống theo những giá trị của Tin Mừng, nghĩa là trở nên muối cho đời và ánh sáng cho trần gian.

Nên nhớ rằng ngay cả khi chúng ta yếu đuối hay vấp ngã hết lần này đến lần khác, thì Thiên Chúa vẫn không ngừng mời gọi chúng ta trở nên hoàn thiện hơn: “Vậy anh em hãy nên hoàn thiện, như Cha anh em trên trời là Đấng hoàn thiện” (Mt 5,48).

  Sr. Nhật Hạ - TD.Cần Thơ